Молекул генетик оношлогооны дэвшилтэт технологийг хорт хавдрын оношлогоо, эмчилгээнд нэвтрүүлэх нь
Салбар : Анагаах ухаан, эрүүл мэндийн шинжлэх ухаан
Төслийн дугаар :
Төслийн төрөл : Цөм технологи
Хугацаа: 2014-2016
Санхүүжилт: 450,000.0 мян.төг
Үр дүн
1-р үе (2014-2015 он) Төслийн 1-р зорилтын хүрээнд ЭМЯ ны санхүүжилтээр Молекул генетик оношилгооны иж бүрэн лабораторийг байгуулсан. Уг лабораторид дараах тоног төхөөрөмжүүдийг ашиглаж байна.
ДНХ, РНХ ийн илрэлийг болон тодорхой нэг генийн мутацтай хэсгийг олшруулах Полимержих гинжин урвал явуулдаг төхөөрөмж (Reverse transcription PCR machine)
Биологийн дээж дэх вирус болон хүний ДНХ, РНХ автоматаар ялгах, тухайн генийн илрэл болон тодорхой нэг генийн мутацтай хэсгийг олшруулах бүрэн автомат полимержих гинжин урвал явуулдаг COBAS 4800 анализатор
Полимержих гинжин урвал явуулж ДНХ,РНХ ийн идэвхижилийн түвшинг тодорхойлох, генийн тодорхой хэсгийг олшруулж тоон утгаар илэрхийлдэг төхөөрөмж\ Real time PCR machine (Q-PCR)
ДНХ,РНХ болон уургийн концентрацийг тодорхойлох төхөөрөмж \ DNA, RNA and Protein quantification mashine (Nanodrop)
Гел доторх дээжийг дижитал систем ашиглан тодорхойлох төхөөрөмж
Gel documentation system
Эдэд эрлийзжүүлгийн (in situ hybridization) урвалж явуулах төхөөрөмж\ FISH hybridizer (CISH)
Гүний хөлдөөгч (ThermoFisher), болон лабораторийн зориулалттай хөргөгч
Шингэн азотын танк- эсийн өсгөвөр хадгалах зориулалттай.
Бусад жижиг хэрэгсэл (автомат пипетканы ком*2, олон сувагтай автомат пипетканы ком, дээж холигч, усан банн, бичил долгионы халаагуур, лабораторийн зориулалттай иж бүрэн тавилга,нэг удаагийн хэрэгсэлүүд)
2-р үе: Молекул генетик оношилгооны аргыг хорт хавдрын оношилгоо эмчилгээний практикт нэвтрүүлэх судалгааг хийх зорилтийн хүрээнд 2016-2017 онд дараах ажлуудыг төлөвлөн гүйцэтгэсэн болно.
1.Төслийн 2-р зорилтын хүрээнд: Молекул генетикийн шинжилгээний аргыг хорт хавдрын оношилгоо эмчилгээнд нэвтрүүлэх судалгааны ажлын аргачлал боловсруулах, судалгааны ажлын аргачлалыг ХСҮТ-ийн эрдмийн зөвлөлөөр хэлэлцүүлэх, био анагаах ёс зүйн хорооны зөвшөөрөл авах: Судалгааны ажлын арга аргачлалыг боловсруулан ХСҮТ-н эрдмийн зөвлөлийн 2014.09.18-ны хурал, ЭМЯ-ны Анагаах Ухааны ёс зүйн хяналтын хорооны 2014.10.31-ний хурлаар тус тус хэлэлцүүлж судалгааны ажлын ёс зүйн зөвшөөрөл, судалгаа хийх эрх авсан. Эдийн биобанк, мэдээллийн санг үүсгэн байгуулсан ба үйл ажиллагаа нь тогтвортой үргэлжилж байна. Одоогийн байдлаар 700 сорьц бүхий эдийн биобанк, ходоодны хавдрын 200 , элэгний хавдрын 80 сорьц бүхий бэхжүүлсэн (парафинд цутгасан) эдийн биобанк үүсгэсэн. Өвчтөний мэдээллийг бүртгэх Бүртгэлийн программ зохиолгож ашиглаж байна. Ингэснээр хорт хавдрын үндэсний бүртгэл мэдээллийн баазтай холбогдож өвчтөнүүдийн амьдарсан хугацааг тодорхойлох боломжтой болсон.
2.Төслийн 3-р зорилтын хүрээнд: Хорт хавдрын оношилгоо, эмчилгээнд нэн шаардлагатай молекул генетикийн дэвшилтэт технологийг хавдар судлалын практикт нэвтрүүлэх зорилгоор нийт 5 шинжилгээний удирдамж заавар болон 15 аргыг протоколыг боловсруулан тус төвийн молекул оношлогооны лаборторит хэрэгжүүлж байна.
Судалгааны ажлын хүрээнд төслийн багийн гишүүд болон ХСҮТ-н эмч судлаач нарт зориулан ДЭМБ-ийн интернэт номын сан Research4Life program-г ашиглах эрхийг авч ашиглаж байна.
3. Төслийн 4-р зорилтын хүрээнд Хорт хавдрын өвчлөлөөс урьдчилан сэргийлэх, хавдраар өвчлөх эрсдлийг тодорхойлох (ялангуяа удамшил, мутацитай хамааралтай хавдар) зорилгоор ходоодны хелико бактерийн эсрэг антибиотикт мэдрэг болон тэсвэртэй мутаци бүхий генотипийг тодорхойлох, умайн хүзүүний хорт хавдрын эрсдэл хүчин зүйл болон хүний хөхөнцөр вирусын хавдрын өндөр болон бага эрсдэлтэй генотипыг тодорхойлох, элэгний В,С,Д вирусын халдвар болон идэвхижилыг тодорхойлох болон дархлаа дарангуйлах эмийн тун тодорхойлох шинжилгээ, толгой хүзүүний хавдрын эрсдэл хүчин зүйл болох CMV, Herpes вирусын халдвар илрүүлэх ПГУ болон ФХЭБУ аргад суурилсан шинжилгээнүүдийг шинээр нэвтрүүлж шинжилгээний стандарт болон стандарт ажиллагааны зааврыг боловсруулсан.
4.Төслийн 5-р зорилтын хүрээнд Хорт хавдрын эрт илрүүлэлт, ялган оношилгоо, эмчилгээний өвөрмөц маркеруудыг тодорхойлсноор эмчилгээний чанар, үр дүнг нэмэгдүүлэх зорилгоор хими эмчилгээний мэдрэг чанарыг 16 генийн илрэлийг ПГУ-ын аргаар үнэлж хими эмчилгээг өвчтөн бүрт өвөрмөцөөр хийх эмчилгээг нэвтрүүлсэн. Хорт хавдрын тавилан эмчилгээний прогнозыг тодорхойлох 10 төрлийн генийн мутаци илрүүлэх шинжилгээг генетик өөрчлөлтийг тодорхойлох өндөр нарийвчлалт хайлах температурын аргаар (HRMA) ходоод, хөх, өндгөвч бүдүүн шулуун гэдэс зэрэг зонхилон тохиолдох хавдртай өвчтөнүүдэд хийж үнэлсэн ба бай эмчилгээ хийх хэрэгцээ шаардлагыг тодорхойлсон. Хорт хавдрын үед өвөрмөцөөр идэвхиждэг HER2 генийн идэвхижлийг хөх болон ходоодны хавдартай өвчтөнүүдэд илрүүлэх CISH шинжилгээг нэвтрүүлэн бай эмчилгээ хийх шаардлагатай өвчтөнүүдийн сонголтыг илүү оновчтой болгож дэлхийн стандартад хүргэсэн. Мөн уушгины хавдартай өвчтөнүүдэд EML/ALK генийн транслокацийг хормосомийн түвшинд тодорхойлох шинжилгээг нэвтрүүлэн бай эмчилгээ хийх сонголтыг өргөтгөсөн. Хорт хавдрын үед өвөрмөцөөр илэрдэг хавдрын ялган оношлогоо, эмчилгээний сонголтыг тодорхойлох иммуногистохимийн шинжилгээг нэвтрүүлж шинжилгээний стандарт болон стандарт ажиллагааны зааврыг боловсруулсан.
5.Төслийн 6-р зорилтын хүрээнд Хорт хавдрын эмчилгээний дараах хяналтыг сайжруулж, хавдрын дахилт, үсэрхийллийг эрт үед нь оношлож, сэргийлэх биомаркерийг тодорхойлох зорилгоор Америкийн National Health Institute, National Cancer Institute, Монгол Улсын Их Сургуулийн Хэрэглээний Шинжлэх Ухаан, Инженерчлэлийн Сургуулийн Био-органик хими-Фармакогнозийн лабораторитой хамтран эрдэм шинжилгээ судалгааны ажил хийж байна. Мөн хорт хавдрын үед өвөрмөцөөр илэрдэг генийн илрэлд үндэслэн өвчтөнүүдийн амьдрах хугацаа, тавилан тодорхойлох эрдэм шинжилгээний ажлуудыг хийж байна. Мөн тус төслийг хэрэгжүүлэх ажлын хүрээнд “Азийн хавдар судлалын үндэсний төвүүдийн холбооны VI хурал” –ыг зохион байгуулж Малайз, Япон, Солонгос, Сингапур, Индонез, Вьетнам, Непал, Бангладеш зэрэг Азийн нийт есөн орны хавдар судлалын үндэсний төвийн ерөнхийлөгч, захирал, төлөөлөгч нар оролцож хавдар судлалын чиглэлээр тулгамдсан асуудлуудыг хэлэлцэж хамтран ажиллах талаар харилцан тохиролцсон. Түүнчлэн төслийн хэрэгжилтийн явцыг танилцуулсан эрдэм шинжилгээний хурлыг 2016.09.09-нд амжилттай зохион байгууллаа. Хавдар судлалын үндэсний төвийн эмч мэргэжилтнүүд болон бусад 3 дугаар шатлалын нэгдсэн эмнэлэг, үндэсний төвийн эмгэг судлаач, лабораторийн их эмч, биоанагаах судлаач мэргэжилтнүүд, ХААИС-ийн Биоанагаахын сургууль, ШУТИС, Биологийн хүрээлэнгийн эрдэмтэн судлаачид зэрэг 70 гаруй мэргэжилтнүүдтэй хамтран зоихион байгуулсан. Хуралд нийт 26 илтгэл хэлэлцүүлснээс 9 илтгэл нь хавдрын молекул биологийн чиглэлээр орчин үеийн онол, хэвлэлийн тоймийн таницуулга, 13 илтгэл нь ХСҮТ-ийн Молекул биологийн лабораторит хийгдсэн цөм технологийн төслийн судалгааны үр дүнг болон хувь хүнд тохирсон хими эмчилгээний үр дүнгээр эмнэл зүйн тохиолдлын танилцуулга хэлэлцүүлсэн байна.