Усны уурын конденсаци
Салбар : Байгалийн шинжлэх ухаан
Төслийн дугаар :
Төслийн төрөл : Сэдэвт ажил
Хугацаа: 2003-2005
Санхүүжилт: 9000000 мян.төг
Түлхүүр үг : цаг уур, хөрс, усны уурын конденсаци, сублимац, аэрацын бүс
Үр дүн
1. Агаар мандал дахь усны уурын массын хувь газар орчмын үе давхаргад (9-10‰) их 12.97 ‰ хүрч байснаа өндөрт огцом буурч 0.14 ‰ болдог. Хур тунадас ороход дунджаар өндөр дэх агаарын чийгийн агууламж 5-10 кг/м2-аар чийгшил буурч буйг тогтоов.
Зуны улиралд борооны бөөн үүл (Cb)-ний услаг нь үүлний доод хилд 7-10 г/кг байснаа 1000-1400 м өндөрт 6.2-6.62 г/кг болж буурдаг тооцоо гарч байна.
2. Улаанбаатар орчимд мөндөр 4-9-р сард ажиглагддаг ба үргэлжлэх хугацаа нь 5-10 минут. Мөндөр ороход аадар бороо (94.6‰), аянга цахилгаан (75.9‰) зэрэг үзэгдлүүд хамт ажиглагдаж байгаа бөгөөд борооны бөөн үүлний эзэлхүүний ба хэвтээ тархалтыг тооцсон гидродинамик загвар нь Допплерийн радиолокаторын мэдээлэлтэй сайн тохирч байгааг тогтоолоо.
3. Агааржилтын бүсэд усны уурын конденсацийн судалгааг хийв.
а. Манай орны хэд хэдэн цэгүүдэд хийсэн туршилт судалгааны үр дүн нь агааржилтын бүсэнд агаарын чийгний конденсац эрчимтэй явагдаж байдгийг харууллаа. Тухайлбал: Далангийн голд 7.5 га талбайд 168750 (м3)/(хоног ус), элсэн тасархайд 3.15 м3/с ус конденсацийн замаар үүсэж болохыг тооцлоо.
б. Газрын гадарга болон агааржилтын бүсэнд үүсэж байгаа конденсацийн ус нь газар доорх усны тэжээмжинд нөлөөтэй байдгийг Далангийн булагийн ундрага, Чулуут голын өнгөрөлтийн 19 цаг, 7 цагийн утгуудын ялгавар тодорхой харуулж байна.
в. Усны уурын агааржилтын бүсэнд конденсацлагдах үйл явц маш нийлмэл бөгөөд, мөн олон төрөл, олон хүчин зүйлсээс хамаардаг тул түүний судалгаа нь цаг хугацаа, хөрөнгө мөнгө, хүн хүч шаардсан ажил учраас богино хугацааны (экспедицийн чанартай) хээрийн туршилт судалгааны үр дүн нь ул суурьтай үнэлэлт өгөх, тооцох, загварчлах боломжоор тааруу гэдэг нь ойлгомжтой болно.
4. Энэ конденсацийн үзэгдлийг бид загвар (Water Mod)-аар тооцоолж үзээд дараах онцлогуудыг илрүүлэв. Үүнд:
а. Хөрсөн дэх усны агууламж нь хөрсний усны тэжээгдлээс хамаараад 7-р сард хамгийн их хэмжээндээ хүрдэг байна. Энэ нь хөрсний ашигтай чийгийн горимтой шууд хамааралтай гарч байгааг илэрхийлж байна.
б. Загвараар тооцоолсон гадаргын ууршилтаас харахад ууршилт нь гадаргынхаа шинж чанараас хамаарч байна.
в. Манай орны нөхцөлд хөрсний динамикийг ургамал бүрхэвчтэй холбон тодорхойлж цаашилбал хөрсний механик бүтэц, уур амьсгалын үндсэн үзүүлэлтүүд болон ургамлын ургалтын мэдээллийг ашиглан хөрсний усны динамикийн тооцоог, мөн усалгааны төлөвлөлтийг тооцоолж болох юм.