Хөрсний чанарын үнэлгээний аргачлал
Салбар : Байгалийн шинжлэх ухаан
Төслийн дугаар : 038
Төслийн төрөл : Сэдэвт ажил
Хугацаа: 2008-2010
Санхүүжилт: 62,932.5 мян.төг
Түлхүүр үг : хөрс, хөрсний чанарын үнэлгээ, хөрсний бохирдолын стандарт, хөрсний эколог эдийн засгийн үнэлгээ
Үр дүн
Монгол орны хөрсний чанарын үнэлгээний шинэлэг аргачлалыг боловсрууллаа. Газар ашиглалтын онцлогоос хамааруулан бэлчээрийн, тариалангийн зориулалтаар ашиглаж буй хөрсний чанарын үнэлгээ, мөн хөрсний чанарын ерөнхий үнэлгээ гэсэн 3 төрлийн чанарын үнэлгээний арга зүйг боловсруулсан. Бэлчээрийн хөрсний чанарын үнэлгээнд чулуурхаг шинж, давсжилт, шим тэжээлийн бодисын хангамж, нягтшил, механик бүрэлдэхүүн, газрын гадарга, гадаргын налуу зэрэг үзүүлэлтүүд харьцангуй бага нөлөөтэй байгаа бол тариалангийн хөрсөнд дээрх үзүүлэлтүүд илүү оролцоотой байх жишээтэй. Хөрсний чанарын үнэлгээний шинэчлэн боловсруулсан арга зүйн дагуу Монгол орны хөрсний чанарын суурь үнэлгээг тооцоолсон. Хамгийн өндөр чанарын үнэлгээтэй нь Хар шороон хөрс 87,6 байхад хамгийн бага нь Сайрын хэт хуурай цөлийн хөрс 1,0 байна. Монгол орны хөрсний чанарын үнэлгээний зургийг 1 : 3 000 000 масштабаар зохиолоо. Шинэчилсэн арга зүйн дагуу Монгол орны аймаг сумдын хөрсний чанарын үнэлгээний дундаж үзүүлэлтийг тооцоолсон.
Мөн тус сэдвийн хүрээнд Монгол орны хөрсний экологи-эдийн засгийн үнэлгээний хохирол тооцох арга зүйг боловсруулсан. Энэ аргачиллыг БОАЖЯ-ны сайдын 2010 оны 5-р сарын 27-ны өдрийн “А-156” тоот тушаалаар баталсан. Хүний үйл ажиллагааны нөлөөгөөр эвдэрч, бохирдсон хөрсний экологи эдийн засгийн үнэлгээ, экологийн хохирлыг тооцоход энэ арга зүйг ашиглаж байна. Хөрсөн бүрхэвчийг хамгаалах, нөхөн сэргээх, буруутай этгээдэд хууль эрх зүйн хариуцлага хүлээлгэх, нөхөн төлбөрийг тооцох, улмаар хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэхэд энэ арга зүй нь чухал хувь нэмэр оруулах болно.
Сэдэвт ажлын хүрээнд “Хөрс бохирдуулагч бодис, элементүүдийн зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ” (MNS 5850:2008) стандартыг шинээр боловсрууллаа. Энэ стандартаар хөрсөнд агуулагдаж болох бохирдуулагч бодис, элементүүдийн зөвшөөрөгдөх (хүлцэх) дээд хэмжээг Монгол орны хөрсний онцлог шинж чанартай уялдуулан анх удаа тогтоосон. Үүнд: Хар тугалга (Pb), кадмий (Cd), мөнгөн ус (Hg), мышъяк (As), хром (Cr), зургаан валентат хром (Cr6+), цайр (Zn), кобальт (Co), никель (Ni), зэс (Cu), стронций (Sr), ванадий (V) зэрэг 12 хүнд металл, цагариган бүтэцтэй нүүрс устөрөгчүүд (ЦНУ), бенз-а-пирен, полихлортбифенолууд (ПХБ), диоксин, фуран, нефть бүтээгдэхүүн зэрэг органик бохируудалагчид орсон. Байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын нарийвчилсан үнэлгээ, тухайн газар нутгийн байгаль орчны мониторинг, хяналт, байгаль хамгаалал, хүн амын эрүүл ахуй, эрдэм шинжилгээ, сургалт, хөдөө аж ахуйн чиглэлээр хийгдэж байгаа судалгааны ажлуудад мөрдлөг болгон ашиглах практик ач холбогдолтой.