Ойт хээрийн экогеосистемийн урт хугацааны мониторинг
Салбар : Байгалийн шинжлэх ухаан
Төслийн дугаар :
Төслийн төрөл : Сэдэвт ажил
Хугацаа: 2008-2010
Санхүүжилт: 18,000.0 мян.төг
Түлхүүр үг : Ойт-хээр, экосистем, Тэрэлж, хөрс, цэвдэг, уур амьсгал, агаарын нүррсхүчлийн хий
Үр дүн
Ойт-хээрийн экосистемийн байгаль, цаг уурын төлөв байдал, өөрчлөлтийн талаарх удаан хугацааны мониторинг судалгааг Хэнтийн уулархаг нутаг, Тэрэлж голын сав, Налайх орчмын нутгийн жишээн явуулсан. Судалгаа явуулсан нутгийн газрын гадарга, геоморофологи, геологи, хөрс, ургамал, ой, цэвдэг, уур амьсгал зэрэг байгалийн үндсэн нөөцийн шинж чанар, үзүүлэлтүүдийг хээрийн судалгаа болон автомат станцын мэдээний үндсэн дээр тодорхойлж, Тэрэлж голын ай савын хэмжээнд геоморфологи, газрын бүрхэвч, хөрс, ойн дунд масштабын зургуудыг зохиолоо. Тэрэлж голын эх Даваат, Налайхын Олондовт орчим суурин судалгааны станцыг Японы Цукубагийн Орчин судлалын хүрээлэнгийн тусламжтай байгууллаа. Цаг уурын автомат станц нь уур амьсгал, хөрсний чийг, температур, цэвдэг, голын усны түвшин зэрэг 40 гаруй үзүүлэлтийг 30 минутын зайтай автоматаар хэмжиж байна. Одоогийн байдлаар Даваатын судалгааны станц Хэнтийн уулархаг нутгийн хамгийн өндөрлөгт байрласан бөгөөд уур амьсгал, хөрс, цэвдэгийн өөрчлөлтийг хянаж байх чухал мэдээллийн эх үүсвэр болно. Мөн Налайх Олондовтын станц дээр агаарын СО2, Н2О хэмжээг автоматаар хэмжиж байна.
Даваат орчим жилийн дундаж агаарын температур 2008-2010 онуудад -3,6-5,7o C орчим, жилийн хур тундасны нийлбэр 178-366 мм байна. Даваатын хээрийн станц урд хажуугийн бэлд цэвдгийн гэсэлтийн гүн 2,8 метр, ойн бэлд гэсэлтийн гүн 2,5 метр байна. Даваатын амны цасны химийн найрлагыг Улаанбаатар хотын цасны найрлагатай харьцуулахад тоосжилт 117, эрдэсжилт 23, хүхэрийн иэсл 38 дахин бага байна. УБ хотын орчны бохирдлыг судлахад Тэрэлжийн эх Даваат орчмын экологийн төлөв байдлыг харьцуулах суурь үзүүлэлт болгон ашиглах боломжтой.
Даваатын орчмын шинэсэн ойн 1 га талбайд 1 жилд 25 кг, холимог ойд 33 кг хүртэл шилмүүс, навч унаж байна. Шинэсэн модны гол ишний тойргийн өсөлт 1 жилд 0,4-1,0 см байна.
Хээр ба ойн хөрсний чийгийн горим огцом ялгаатай байна. Хээрий хөрсний чийгийн өөрчлөлт 0-50 см-ийн гүнд эрчимтэй байх бөгөөд 2008 оны 7-р сард 1 метр хүртэл гүнд нэвт норсон. Ойн хөрсний чийг 0-80 см хүртэл гүнд тогтмол өөрчлөлттэй байна. Хээрийн хөрсний 0-50 см-ийн гүн дэх чийгийн агууламж зуны улиралд (5-аас 9-р сар) дунджаар 17,2-24,5 % (VWC), ойн хөрсний 0-50 см-ийн гүн дэх чийгийн агууламж зуны улиралд (5-аас 9-р сар) дунджаар 36,8-45,5 % (VWC) байна. Хээрийн хөрс 10 –р сарын дундаас 4-р сарын дунд хүртэл жилдээ 176-199 хоног хөлдүү байна.
Налайх-Олондовт станцын 2008 онын 8-р сараас 2010 оныг дуустал хэмжилтийн мэдээгээр агаар дах СО2-ын дундаж агууламж 337,4 ppm байна. Агаарын нүүрсхүчлийн хий (CO2) зуны улиралд 300-320 ppm байхад өвлийн улиралд 380-440 ppm буюу зунаас илүү өндөр байна. 2008 оноос 2010 оныг дуустал хугацааны агаар дах усны уурны дундаж агууламж 3,01 г/м3 байна. Агаарын усны уур (Н2O) өвлийн улиралд 0,1-2,2 г/м3 байснаа зуны улиралд хур бороотой холбоотой огцом ихсэж 3,6-9,7 г/м3 болж байна.
Ойт-хээрийн экологийн мониторинг судалгаа нь зөвхөн эхлэлийн шатандаа байгаа бөгөөд цаашдаа олон жилийн байгаль орчны өөрчлөлтийг хянахад чухал ач холбогдолтой юм.