Өвчин тээгч шувуудын нүүдлийн зам, тархац
Салбар : Байгалийн шинжлэх ухаан
Төслийн дугаар : 013
Төслийн төрөл : Сэдэвт ажил
Хугацаа: 2008-2010
Санхүүжилт: 45,447.0 мян.төг
Түлхүүр үг : Шувуу, нүүдэл, өвчин, тархац, томуу, бөгж
Үр дүн
1. Монгол оронд шувууны томуу (А хэвшлийн вируст өвчин), орнитози, малын шүлхий, боом, цэцэг болон гелиментоз зэрэг халдварт өвчнүүдийг дамжуулан зөөвөрлөх, түүнд эмзэг 90 гаруй зүйл шувуу байгааг тогтоосон ба эдгээр шувууд тоо толгойн хувьд бусад шувуудаас олон буюу нийт шувуудын 70-86 хувийг эзэлж байгаа нь шувуугаар дамжин элдэв халдварт өвчин халдварлах өндөр магадлалтайг харуулав.
2. Сансарын дамжуулагч, өнгөт хүзүүвч, бөгж, далавчны тэмдэг зүүсэн 20 орчим зүйлийн шувуудын нүүдлийн мэдээллийн боловсруулалтаас харахад монголд өндөглөн зусдаг шувууд Зүүн өмнөд Азийн Япон (цэн тогоруу), Солонгос (гангар хун, цэн тогоруу, хошуу галуу, мөнгөлөг цахлай, нөмрөг тас), Хятадын төв (хонин тоодог, идлэг шонхор) болон өмнөд хэсгүүд (гангар хун, цэн тогоруу, хошуу галуу, буурал галуу, зээрд нугас, зэрлэг нугас, хондон ангир), Тайланд (нөмрөг тас), Бирм (хар өрөвтас, хээрийн галуу), Энэтхэг (хээрийн галуу, өвөгт тогоруу) бүр Африк (амарын шонхор), Австрали (шартүрүү элсэг), Шинэ Зеландад (хурган цууцал) очиж өвөлжихдөө хичнээн км замыг хэдэн өдөр туулдаг, замаараа хаагуур хаагуур дайрч явдаг чиглэл, хөдөлгөөнийг тогтоосноор зүйл шувуу бүр тодорхой нэгэн замналын дагууд нүүдэллэдэг ба монгол орныг дэлхийн шувууны нүүдлийн 4 том зам дайрч өндөрдөг болохыг дахин баталлаа.
3. Монголд өндөр хоруу чанарын шувууны томуу 2005 онд Эрхэл нууранд, 2006 онд Хунт, Эрхэл нууранд, 2009 онд Дойтын цагаан, Дөрөө цагаан нууранд, 2010 онд Ганга нууранд илэрсэн ба эдгээр бүх нууранд гангар хун өвдөж үхсэн бол хээрийн галуу, хондон ангир, алаг шунгаач зэрэг шувууд Эрхэл, Дөрөө цагаан нууруудад өвчлөн үхсэн юм. Иймээс эдгээр шувуудын дэлхийн тархалт, байршил, нүүдлийн замнал, монгол доторхи шилжилт хөдөлгөөнийг судлан үзэхэд эхний 3 тохиолдол Хятадын Чанхай нуураар дайрч ирдэг хээрийн галуугаар дамжин халдварлаж байсан Ганга нуурт гарсан тохиолдол Зүүн өмнөд Азиас тархсан гэсэн дүгнэлтэнд хүрлээ. Эдгээр шувуудын нүүдэл, замналыг нарийвчлан мэдсэнээр манай орны аль аль нууранд хэдийд шувууны томуу дэгдэж болох талаар урьдчилан мэдээлэх, сэргийлэх, ховор шувуудыг хамгаалах, улс оронд болон олон улсын хэмжээнд нэгдсэн арга менежментийг авч явуулах нөхцөл бүрдсэн ба энэ талын тайлан, мэдээлэл, зөвлөмжүүдийг ХААХҮЯ, ОБЕГ, БОАЖЯ зэрэг холбогдох газруудад хүргүүлсэн болно.
4. Монголоос илэрсэн өндөр хоруу чанартай шувууны томууны вирусын (H5N1) гений нуклеотидын дараалал, филогенетик судалгааны дүнгээс (Sakoda,Y., et al, 2010, H.-M.Kang et al, 2010, Y.Li et al, 2011) харахад 2005, 2006 онд Эрхэл, Хунт нууранд өвчилсөн хээрийн галуу, гангар хун, алаг шунгаач, 2005 онд ОХУ-ын Новосибиркид, 2006 онд Увс нууранд өвдсөн отгот шунгуураас илэрсэн вирусүүд Хятадын Шанхай нууранд 2005 оны хавар үхсэн хээрийн галуу, бортолгой цахлайгаас илэрсэн вирустэй удам төрлийн хувьд ойролцоо байжээ. Харин 2009 онд Дойтын цагаан нуур, Дөрөө цагаан нууранд өвдсөн хээрийн галуу, гангар хун, алаг шунгаач, хондон ангир, 2009 онд ОХУ-ын Тувад өвдсөн отгот шунгуур, буурал галуу, 2010 онд Ганга нууранд өвдсөн гангар хун зэрэг шувуунаас илэрсэн томуугийн вирусын (H5N1) гений нуклеотидын дараалал, филогенетик хоорондоо болон 2007, 2008 онд Хонг-Конг-т өвдсөн ногоовор зашин, ойн сараас илэрсэн вирустэй ихээхэн төстэй, харин 2005, 2006 онд илэрч байсан вирусээс нилээд ялгаатай болох нь тогтоогдсон. Энэ судалгааны дүнгээс харахад шувуудын нүүдэл, шилжилт хөдөлгөөн, байршлыг улам нарийвчлан судлах шаардлагатай болохыг харуулж байна.
5. Шувуу судлалын лабораторийн 4 ажилтан 2008-2010 онд ном, гарын авлага 15, үүнээс 2 ном англи, 1 ном солонгос хэлээр давхар орчуулагдан нийтлэгдсэн, эрдэм шинжилгээний өгүүлэл 37-г гадаад (20), дотоодын (17) эрдэм шинжилгээний бүтээлүүдэд нийтлүүлсэн, 4 ном, 5 өгүүлэл хэвлэлд бэлтгэсэн, Олон улс, улс орны чанартай эрдэм шинжилгээний хурлуудад гадаадад 17, дотоодод 22 илтгэл тавьж хэлэлцүүлж, 2 доктор, 5 магистр, 5 баклаварын ажил удирдаж, 3 доктор, 2 магистрийн ажилд албан ёсны шүүмж бичиж, МУИС, МУБИС, Хан уул дээд сургуулиудад 110 цагийн хичээл зааж, Монгол орны шувуу судлал, хамгаалал, нүүдэл, ашиглалтын талаар 7 удаа телевизийн нэвтрүүлэгт оролцож, сонин сэтгүүлд 10 орчим нийтлэл, ярилцлага гаргасан байна.