Монгол тэмээ, ямааны уур амьсгалын өөрчлөлт, гамшгийн эрсдлийг даах, дасан зохицох чадварыг илрүүлэх судалгаа
Салбар : Хөдөө аж ахуйн (ХАА) шинжлэх ухаан
Төслийн дугаар :
Төслийн төрөл : Сэдэвт ажил
Хугацаа: 2011-2013
Санхүүжилт: 45,000.0 мян.төг
Түлхүүр үг : Тэмээ, Ямаа, эрсдэл, тэсвэрэх чавдар
Үр дүн
1. Өмнаговь аймгийн Булган сумын агаарын мандалын физик үзэгдэл, ургамалын нөмрөгийн динамик өөрчлөлтийг судлах зорилгоор тус сумын цаг уурын сүүлийн 19-21 жилийн мэдээлэл авч дүгнэлт өгөх, Modis хиймэл дагуулын 250 м-ийн Novi мэдээг ашиглан сумын бэлчээрийн сүүлийн 20 жилийн ургамалжилтийн зураглал
2. Зуны улиралд ургац дээд хэмжээндээ хүрсэн үед “Булагтайн” талын хялгана-таант бэлчээрийн 21.3-22.0 %-ийн ургамлын бүрхэцтэй, зүйлийн бүрэлдүүн нь 1м2 талбайд 7-8 зүйл ургамалтай, үүнээс говийн хялгана нийт ургамлын 50%-ийг эзэлдэг, “Баруун сайхан” -ны уулын алаг өвс-үетэнт бэлчээрийн 25.2-26.3%-ийн бүрхэцтэй, ургамлын зүйл харьцангуй олон буюу 12-14 зүйл ургамалтай, “Баянталын адаг”-ийн бударгана-хармаг-таант бэлчээр нь зун 20.6-21.1% -ийн ургамлын бүрхэцтэй, 9-10 зүйл ургамалтай байна.
3. Монгол, Говь гурван сайхан үүлдрийн ямааны калийн систем нь KLKL, KLKh болон KhKh 3 янзын генотип болон LK, HK 2 төрлийн фенотип шинжүүдийг үзүүлж, 100 хувийн полиморфи давтамж бүхий LK гентэй ямаа, тэмээ монголын хатуу ширүүн нөхцөлд дассан зохицох чадвартай болохыг илрүүлэв.
4. Уур амьсгалын өөрчлөлтийн үед дасан зохицох чадвар нь тэмээ, ямааны гадаад үсэн бүрхүүлийн бүтэцны ургалт, цусан дахь уургиийн түвшрүүлэгийн хэмжээ зэрэг үзүүлэлтүүд холбоотой бөгөөд эдгээр шинжүүдийн хоорондох шүтэлцээний хүч, чиглэлийн байдлаас үзэхэд, байгаль цаг уурын таатай нөхцөлд тэмээний цусан дахь уургийн түвшрүүлэг тэмээний биеийн хэлбэр галбир, үсний урт, амьдын жингээс огт хамааралгүй, харин ч сөрөг үзүүлэлттэй байна. Энэ нь тэмээний цусан дахь уургийн түвшрүүлэг тэмээний биеийн талбайн хэмжээтэй эерэг хамааралтай буюу тэмээний биеийн талбайн хэмжээ багасах дутам тэмээний цусан дахь уургийн задрал багасах хандлагатай байна.
5. Туранхай тэмээ, ямааны зүрхний булчинд саркоцист хэмээх эгэл биетэн олноор ажиглагдав. Тэмээ, ямааны уушгины гуурсанцар цулцангийн бүтэц ижилхэн зохион байгуулалттай боловч тэмээнд гуурс ба гуурсанцарын орчимд байгаа дархлааны лимфоид эсийн зангилаанцарт үүдэл эсүүд олширсон бүтэцтэй байна. Харин ямааны уушгинд гуурс, цулцангийн салст үрэвсэл, цулцангийн холбогч эдийн үрэвсэл үүсэх зэрэг эмгэг өөрчлөлттэй тэмээ, ямаа нь байгалийн эрсдэл даах нь сул байв. Мөн нойр булчирхайн гадаад шүүрлийн хэсэг 97 орчим, дотоод шүүрлийн хэсгүүд 3 орчим % эзэлж байна. Нойр булчирхай хэвийн бүтэцтэй тэмээ, ямааны нь байгаль, цаг уурын нөхцөлд сайн дасан зохицож байв.
6. Намрын үзүүлэлттэй харьцуулахад өвөл ботгонд уураг, сахар, шүлтлэг фосфатаз, тормонд альбумин, шүлтлэг фосфатаз, кальци их, ингэнд альбумин, шүлтлэг фосфатаз, эр тэмээнд альбумин, кальци тус тус зэрэг үзүүлэлтүүд их байна. Харин ингэ, эр тэмээний цусан дахь сахарын хэмжээ өвлийн улиралд багасаж байна. Говийн ямааны уураг, шүлтлэг фосфатаз нь аль ч улиралд их байна. Монгол ямаа говь гурван сайхнаас кальци, фосфор аль ч улиралд их, өвлийн улиралд улиралд бүх ямаанд сахарын хэмжээ нь их байна.