Монгол болон орос угсаатны нийгэм, соёл, хэл, бие бүтэц үүрэг, сэтгэхүй физиологийн хувьслын процессын динамик
Салбар : Нийгмийн шинжлэх ухаан
Төслийн дугаар :
Төслийн төрөл : Хамтарсан төсөл
Хугацаа: 2013-2015
Санхүүжилт: 6,000.0 мян.төг
Түлхүүр үг : эволюци, угсаатан хоорондын харилцаа, үндэсний ухамсар, монгол хэл, орос хэл, бие бялдарын зохицол, экологийн хүчин зүйл, сэтгэхүй физиологийн өөрчлөлт, нийгэм, соёлын харилцаа
Үр дүн
1. 2013-2014 онд хил орчмын бүс нутагт амьдарч байгаа өсвөр насны сургуулийн хүүхдүүдийн өөрийн ухамсар дахь эволюцийн өөрчлөлтийн онцлог, үнэт зүйлс, нийгмийн бүтэц, шударга ёсны талаархи төсөөллийг судлах зорилгоор төслийн багийнхан судалгааны эмпирик материал цуглуулах ажлыг гүйцэтгэв. Энэхүү судалгааг анкетын аргаар хийв. Энэ судалгаанд ОХУ-ын Уулын Алтайн БНУ-ын Горный Алтайск хот болон Улаган, Кош-Агач тосгоны хөдөөгийн сургуулийн сурагчид, Монгол улсын Ховд, Өлгий хотын сургуулийн насны 12-14 насны хүүхдүүдийг тус тус хамруулав. Оросын талаас нийт 689 хүн ( үүнээс 249 хүн; Горно-Алтайск хотоос –131 хүн, Улаган тосгоноос – 58 хүн, Кош-Агач тосгоноос – 60 хүн), Монголын талаас (440 хүн; үүнээс Өлгий хотоос – 140 хүн, Ховд хотоос – 300 хүн) оролцов. Судалгааны зорилгоос хамааран судалгаанд оролцогчдыг санамсаргүй түүврийн аргаар сонголт хийж хамруулав. Судалгаанд 408 эмэгтэй, 281 эрэгтэй 12-14 насны сурагчид оролцов. Нас бүрээс ойролцоогоор 30%-иар тооцож судалгаанд оролцогчдыг сонгов.
2. 2013-2015 онд төслийн үйл ажиллагааны хоёрдугаар хэсэг болох Орос-Монгол хэлэн дэх эволюцийн өөрчлөлтийн механизмыг судлахтай холбоотой судалгаа туршилт хийж гүйцэтггэж дүгнэлт гаргав.Энэ хүрээнд Ховд, БӨ аймгийн 12-14 насны өсвөр насны 100 хүүхдүүдийн дунд сэтгэц-хэл шинжлэлийн судалгаа авч нэгтгэв. Оросын талын гүйцэтгэгчид ОХУ-ын Уулын Алтайн БНУ-ын Горный Алтайск хот, Улаган, Кош-Агач тосгоны 12-14 насны өсвөр насны хүүхдийг сонгон авч сэтгэц хэл шинжлэлийн судалгаандаа хамруулжээ. Судалгааны энэ хэсгийн үндсэн арга нь сэтгэц-хэл шинжлэлийн туршилтууд юм. Уг туршилт нь Орос-Монгол хэлээр яригчид хэлний нэршээгүй сонсголзүйн болон хүртэхүйн дохиог туршилтын нөхцөлд /агшинд/ үгэн хэлбэрээр хэрхэн илэрхийлж байгааг судлах зорилготой. Энэ хэсгийн судалгаа нь хэлний завсрын үзэгдлүүдийг нарийвчлан судлахад чиглэгдсэн бөгөөд өөрөөр хэлбэл хэлний хувьсалын явцад тэдгээрийн эзлэх байр, үүргийг илрүүлэхэд чиглэгдсэн (авиа дуурайх үг, аялга үг, хуурамч үг).
3. Судалгааны гуравдахь хэсгийн хүрээнд 12-14 насны орос, монгол хүүхдийн бие бялдарын хөгжил, сэтгэц физиологийн үзүүлэлтүүдийг судлах хяналтын судлагаа зохин байгуулав. Судалгаанд антропометр, физиометрийн хэмжилтийн арга зүйг хэрэглэв. Судалгаанд хүүхдийн биеийн өндөр, жин, цээжний тойрог, диаметр зэрэг биеийн ерөнхий хэмжигдхүүнийг тодорхойлж, цусны артерийн даралт, гарын булчингийн хүч чадал, биеийн өөхлөг, амьсгалын багтаамж зэргийг тусгай зориулалтын багаж хэрэгслийн тусламжтайгаар хэмжиж, судалгааны хэрэглэгдэхүүн цуглуулж анализ хийв.
4. Сэдвийн хүрээнд дангаар болон хамтарсан нийт өгүүлэл гадаад дотоодын мэргэжлийн сэтгүүлд хэвлүүлэв.Үүнээс гадаадад 7 (АНУ-д-1, ОХУ-6), дотоодод-5 олон улсын эрдэм шинжилгээний хурлын эмхэтгэлд хэвлүүлэв. Эдгээрээс Mikhail Vlasov, Alexander Bespalov, Bavuu Nyamdorj, Odonchimeg Tumee – The Shukshin Altai State Academy of Education, Khovd State University “Youth Value Orientations: A Field Study in Western Mongolia” // The 8th annual international mongolian studies conference (USA, MAY 2-4, 2014, Washington D.C) хуралд илтгэл тавьж хурлын эмхэтгэлд илтгэлээ хэвлүүлэв.
5. Ховд их сургуулиас 2 жил тутам зохион байгуулдаг “Баруун Монгол, түүний хил залгаа нутгийн байгалийн нөхцөл, нөөц, ард түмний түүх соёл” сэдэвт олон улсын эрдэм шинжилгээний бага хурлыг төслийн гүйцэтгэгчид хамтран зохион байгуулж, 2013 оны 9-рсарын 28-29-нд Ховд хотноо болсон ээлжит 11-р бага хуралд төслийн гүйцэтгэгчид 5 илтгэл, 2015 оны 9-р сарын 18-21-ны хооронд Ховд хотноо болсон 12-р бага хуралд нийт 5 илтгэл тус тус хэлэлцүүлэв.
6. Бавуу Нямдорж, Тумээ Одончимэг, Власов М.С. , Прудникова М.М. , Савостьянов А.Н. , Трофимова У.М. ,Трофимова Е.М. , Никитина И.В. , Сычев О.А. , Беликова Р.М. , Трофимова Е.Б. , Беспалов А.М нар , “Динамика эволюционных процессов в области культуры, языка и физиологии монгольского и русского этносов на микропопуляционном уровне, Монография, Бийск, 2015- орос хэл дээр оросын талыг санхүүжилтээр хэвлэлтэнд шилжүүлэв. (Номын эхийг тайлангийн ард хавсаргав.)
7. Төслийн хүрээнд авсан асуулгыг тус сургуулийн ТНС-III, IV ангийн мэргэжлийн ангийн оюутнуудын хүчээр авч тэднийг асуулга авах арга зүйд дагалдуулан сургав.
8. Төслийн хүрээнд 5 оюутан, магистрантыг дагуулан ажиллуулж, бакалаврын ажил 2, магистрын ажил 3-ыг хамгаалуулав.