Туул голын ёроолын хурдсын хүнд металлын бохирдол, түүнийг арилгах технологийн судалгаа
Салбар : Байгалийн шинжлэх ухаан
Төслийн дугаар :
Төслийн төрөл : Хамтарсан төсөл
Хугацаа: 2013-2016
Санхүүжилт: 54,000.0 мян.төг
Түлхүүр үг : байгалийн эх үүсвэр, антропоген эх үүсвэр, хуримтлалын фактор, бохирдлын ачааллын индекс, биосорбци, агааржуулалт
Үр дүн
1.Туул голын хурдсын дээжүүдийн Zn, Cu, Cd, Ni, Hg, Cr-ийн агууламж өргөн мужид хэлбэлзэж байна. Зэс (Cu), Ni, Cr-ийн агуулга хотоос дооших цэгүүдээс гадна хотоос дээших цэгүүдийн цөөн дээжинд мөн харьцангуй өндөр байна.
2.Нисэх, Шувуун фабрик орчмын хурдсын цооногийн дээжүүдийн хүнд металын босоо тархалтын судалгаанаас харахад металын агуулга /хуримтлал цооногийн гүнээс хамааран илт өөрчлөгдөж байна. Судлагдсан элементүүдээс Hg, Cr, Cd, Cu-ийн агуулга цооногийн гүнээс хамааран босоо тэнхлэгийн дагууд хэлбэлзэл их (нэг цооногийн хувьд max/min харьцаа их) байна. Нисэх цооногийн хувьд бүх металын агуулга 10-20 см гүнд эрс өссөн өндөр пик ажиглагдсан бол цооногийн бусад хэсэгт (гүнд) харьцангуй тогтмол агуулгатай байна.
3.Хөнгөнцагаан (Al) нь газрын царцдаст хамгийн их тархсан элементүүдийн нэг тул элементүүдийн эх үүсвэрийг Үнэлэхэд байгалийн эх үүсвэрийн индикатор болгон ашиглагддаг. Нисэх цооногийн 10‒20 см гүнд хөнгөнцагааны агууламжид мөн бага зэрэг өсөлт (жижиг пик) ажиглагдаж байгаа нь энэ цэг дээр хүнд металын агуулга өсөхөд байгалийн хүчин зүйлийн оролцоо байж болохыг илтгэж байна. Түүнчлэн хуримтлалын факторын утга цайр (Zn)-аас бусад металуудын хувьд 1.5-с хэтрээгүй байгаа нь хүний үйл ажиллагааны оролцоо байгалийн эх үүсвэртэй харьцуулахад бага байж болзошгүй байна.
4.Хотоос дооших 1309 (Шувуун фабрик) цооногт концентрацийн хэлбэлзэл илүү их байна. Шувуун фабрик Улаанбаатар хотын ТЦБ-ийн хаягдал ус нийлүүлэгддэг цэгээс баруун тийш 30 орчим километр зайд оршдог. Шувуун фабрик цэгийн хурдсын цооногийн 10‒20 см гүнд хөнгөн цагаанаас бусад судлагдсан хүнд металуудын агуулга эрс өссөн байна. Мөн 1304 цооногоос ялгаатай нь хурдсын өнгөн хэсэг (голын ус, хурдсын шүргэлцэх)-т болон 25‒45 см гүнд тус тус хүнд металуудын агуулга өссөн байна.
5.Эдгээр хоёр пикд (10‒20 см, 25‒45 см) харгалзах хүнд металуудын агуулгын өсөлтийн эрчим нь Hg > Cr > Cu > Cd > Zn > Pb > Fe > Ni эгнээний дагуу буурч байна.
6.Хуримтлалын факторын утга мөн концентрацийн өөрслөлтийг даган нэмэгдэж байна. Ялангуяа Zn, Pb, Cu, Hg, Cr-ийн хуримтлалын фактор хамгийн их гүндээ харгалзан 5.9, 2.9, 3.0, 4.1, 16 хүрч байгаа нь хүний үйл ажиллагаанаас үүдэлтэй эх үүсвэрийн оролцоо буйг харуулж байна.
7.Бохирдсон усанд ургаж, хүнд металыг шингээн зайлуулах чадвартай хоёр төрлийн нутгийн ургамал (Nymphoides peltata-NP, Typha Laxmannii-TL) –ын хуурай биомассаар бохирдсон ус, хурдсаас металлыг цэвэршүүлэх туршилтыг гүйцэтгэж уг аргаар усны бөлбөө NP нь хартугалгын хэмжээг 85%-иар бууруулах чадвартай болохыг тогтоосон.
8.Агааржуулалтын аргаар Туул голын Сонгино орчмын бохирдсон ус, хурдсыг боловсруулахад усны исэлдэн ангижрах потенциал өөрчлөгдөж металууд нэг хэлбэрээс нөгөөд шилжсэн байсан тухайлбал хурдас дахь Cr, Zn, Ni, As, Ca-ийн агуулга буурч усан орчин уруу шилжсэн байна. Бохирдсон усны ууссан хүчилтөрөгчийн хэмжээ агааржуулалтын улмаас нэмэгдсэнээр органик болон органик бус тэжээлийн бодисын бохирдолт 39%-иар буурсан.