Үр тарианы ургамлын өвчин тэсвэрлэх чанар болон удам зүйн судалгаа
Салбар : Хөдөө аж ахуйн (ХАА) шинжлэх ухаан
Төслийн дугаар : 1970070056
Төслийн төрөл : Дэвшилтэт
Хугацаа: 2008-2010
Санхүүжилт: 60200.00 мян.төг
Түлхүүр үг : өвчин тэсвэр, зэв, зохиомол халдваржуулалт, сорт, маркер ген, ургац
Үр дүн
1. Селекцийн сорт сорилтын үндсэн ба үзүүлэх талбарт соригдсон нийт 41 сортуудаас 5 зүйлийн өвчин тэсвэрлэлтээр дунд, дунд оройн болцтой сортууд тухайлбал Дархан-74 сорт тэсвэртэйд, Алтайский-50, Дархан-173, Дархан-172, Дархан-183 сортууд практик тэсвэртэй сортоор шалгарав. Буудайн хүрэн зэв болон тоост харуу өвчинд тэсвэрлэлт, ургацын бүтцийн үзүүлэлтээр нь авч үзвэл эртийн болцтой сортуудаас Дархан-131, дунд болцтой сортуудаас Дархан-166, дунд оройн болцтой сортуудаас Алтайская-50, Сэлэнгэ сортуудыг өвчин тэсвэрийн селекцийн судалгааны эх материал болгон ашиглах боломжтой.
2. Маркер ген ашиглах селекцийн ажлын хүрээнд навчны зэв өвчин тэсвэрийн генийг шингээх 27 хослолын 3708 цэцэг засч 1668 эрлийз үр, ишний шугаман зэв өвчин тэсвэрийг сайжруулах чиглэлээр 41 хослолын 2976 цэцэг засаж 557 ш эрлийз үр, нийт 68 хослолын 6684 эрлийз үр гаргалаа.
Эрлийз F1 ба F2 удамд өвчин тэсвэрийн удамшлыг судлахад буудайн 7A хромосомын 282bp байрлах Lr47 ген нь Монгол оронд тархсан хүрэн зэв өвчний расуудад тэсвэртэй шинжийг бүрдүүлэх бөгөөд Kern Lr47 донор нь доминант нэг генээр удамшиж / F2 удамын задрал χ2онол=3.84(P=0.95)/ өвчин тэсвэрийг бодитой сайжруулах донор байна. Хүрэн зэв өвчин тэсвэрийг сайжруулахад донор сортоос Kern Lr47, эцэг монгол сортуудаас Дархан-131, Дархан-144 сортууд хослолын чадвар сайтай байна.
Ишний шар зэв өвчин тэсвэрийг үнэлгээгээр эрлийз F1 удамын 6 хослолд өвчлөлт бага 0-7,6% буюу гойд тэсвэртэй байлаа. F2 удамд Lr47 x Дархан-131 Kern Lr47 x Дархан-144 Yecoro Rojo Yr 36/Gpc-B1 x Дархан-144 хослолуудад задрал явагдахгүй бүх ургамал гойд тэсвэртэй ангилалд, харин Kern Lr47x Дархан-34 Kern Yecoro Rojo Yr36/Gpc-B1 x Дархан-131 Anza Lr 37, Yr 17, Sr 38 x Дархан 131 хослолд өвчин тэсвэрээр задрал явагдлаа. Ишний шар зэв болон уургийн агуулалтыг хянадаг 6BS хромосомын 122bp байрлах Yr36/Gpc-B1 маркер ген нь кодоминантаар удамшиж байна.5 аймгийн 102 сумын 579.3 мянган га-д үржил шимийн 8 үзүүлэлтээр судалгаа хийв.
3. Маркер ген бүхий эрлийз удмуудад зохиомол хадлварлалт болон аж ахуй биологийн шинжээр фенотип сонголтоор шалгарсан F2 удмын 7 хослолын 158 ургамалд ДНХ-гийн шинжилгээ хийснээс Kern Lr47 x Дархан-131 хослолд 14 удам, Kern Lr47 x Дархан-34 хослолын 4 удам хүрэн зэв өвчин тэсвэр ба уургийн агуулалт хянадаг Lr47 маркер гентэй, Yecoro Rojo Yr36/Gpc-B1 x Дархан-144 хослолын 4 удам гомозигот доминант ишний шар зэв, уургийн агуулалтыг хянадаг Yr36/Gpc-B1 маркер гентэй, Anza Lr37-Yr17-Sr38 x Дархан-131 хослолын 7 удам хүрэн ба ишний шар зэв өвчин тэсвэрийг хянадаг 2NS хромосомын 259bp байрлах Lr37-Yr17-Sr38 гурвалсан доминант маркер гентэй нийт 30 маркер ген бүхий зэв өвчинд тэсвэртэй удам бий болголоо.
Буудай эрдэнэшишийг сайжруулах олон улсын төвтэй харилцаа тогтоон ишний зэв өвчин тэсвэрийг сайжруулах чиглэлээр дэлхийн гойд тэсвэртэй сорт болон маркер генийн оролцоотой бүтээгдсэн STEMRRSN 3-р серийн 110 эрлийз дугаар /2009 он/, STEMRRSN 4-р серийн 130 эрлийз дугаар /2010 он/, нийт 240 ишний зэвд тэсвэртэй эрлийз дугаарыг зэв өвчний зохиомол халдварлалт болон аж ахуйн биологийн шинжээр үнэлгээ өгөхөд судлагдсан 5 өвчинд гойд тэсвэртэй 35.1-46.8 ц/га буюу жишиг сортоос 30-40%-ийн нэмүү ургацтай 33 дугаар шалгарлаа.