Монгол орны эмийн ба тэжээлийн зарим ургамлын хорт нөлөө бүхий алколоидын болон биологийн идэвхт нэгдлийн судалгаа
Салбар : Байгалийн шинжлэх ухаан
Төслийн дугаар : 170002
Төслийн төрөл : ШУТ төсөл
Хугацаа: 2003-2005
Санхүүжилт: 9608400 мян.төг
Түлхүүр үг : пирролизидины алколоид, хунчир, алтангагнуур,
Үр дүн
Монгол орны малын бэлчээр нутагт ургадаг ПА агуулсан 6 зүйл ургамлын фитохимийн судалгааг явуулж нийт 19 ПА-г цэвэр байдлаар ялган авч бүтэц байгууламжийг нь тогтоон тэдгээрийн хорт нөлөөг химийн бүтэц байгууламжтай нь холбон тайлбарласан. Үүнд:
1. Сибирь заяахай (Ligularia sibirica) ургамлын ПА-ын судалгааг явуулж, түүнээс 4 ПА ялган бүтэц байгууламжийг нь анх удаа таньж тодорхойлов;
2. Элдэв навчит зохимон (Tephroseris integrifolia L.) ургамлын газрын дээд хэсгээс пирролизидины уламжлалын 4 алкалоидыг ялган авч орон зайн бүтэц байгууламжийг нь орчин үеийн спектрийн аргуудыг ашиглаж анх удаа таньж тодорхойлов. Монгол орны хадлан бэлчээрт тархан ургадаг Элдэв навчит зохимон ургамал нь Senecio campestеr-ийн дэд зүйл буюу Senecio tephroserius гэж ангилал зүйн нэршилтэй байсныг ШУА-ийн Ботаникийн Хүрээлэн, ХБНГУ-ын Халле-н Их Сургуулийн Геоботаникийн Хүрээлэнтэй хамтран судалж, тухайн ургамлын ургах орчин, химийн судалгааг үндэслэн орчин үеийн нэршлийн дагуу Tephroseris integrifolia гэсэн ботаникийн нэгдсэн нэрээр нэрлэв.
3. Өргөн навчит тайжийн жинс (Echinops latifolius) ургамлын газрын дээд хэсгээс 2 пирролизидиний алкалоид ялган цэвэршүүлж хромато-масс спектрийн аргаар болон стандарт бодистой харьцуулан судалж бүтэц байгууламжийг нь тогтоосон.
4. Гацмал зохимон (Senecio dubius) ургамлаас 4 ПА-ыг цэврээр ялгаж таньж бүтэц байгууламжийг нь анх удаа таньж тодорхойлов.
5. Урьд өмнө биологийн идэвхт нэгдлийн судалгаа огт хийгдэж байгаагүй манай оронд нилээд өргөн тархсан, мал хордуулдаг Сибирийн ботууль (Festuca sibirica),, Хувьсанги хунчир (Astragalus variabilis) 2 зүйл ургамлуудын фитохимийн судалгааг анхлан явуулсны үр дүнд энэхүү ургамлаас ялган авсан алкалоидууд нь хорт пирролизидиний төрлийн алкалоид болохыг тогтоов.
Монгол орны хорт ургамлын жагсаалтанд Сибирийн ботууль (Festuca sibirica), Хувьсанги хунчир (Astragalus variabilis), Сибирь заяахай (Ligularia sibirica), Элдэв навчит зохимон (Tephroseris integrifolia L.) зэрэг ургамлууд нь зүй ёсоор багтан орох ¸стойг тэдгээрт агуулагдаж байгаа пирролизидины алкалоидын бүтэц байгууламжийг нь тогтоосноор батлав.
6. Ягаан Мүгэз (Rhodiola rosea L.), Дөрвөлсөн Мүгэз (Rhodiola quadrifida (Pall.) Fisch. et Mey) ургамлуудын ургамлын биологийн идэвхт нэгдлийн судалгааг анхлан явуулж газрын доорхи хэсгээс 7-7 фенолт нэгдлийг ялгаж таньж тогтоосноос Дөрвөлсөн мүгэз ургамлын бутанолын ханднаас ялгасан RH35-36 нэгдэл нь урьд өмнө байгалиас олдож байгаагүй шинэ нэгдэл байв.
7. Saussurea-ийн 6 зүйл ургамлын терпениод, гликозидын төрлийн бодисын харьцуулсан судалгааг хийж эдгээрийн газрын дээд хэсгийн биологийн идэвхт бодисын бүрэлдэхүүн найрлага ерөнхийдөө ижил төстэй бөгөөд терпены төрлийн бодис болохыг тогтоов. Saussurea amara ургамлын этилацетат, гексаны фракц нянгийн эсрэг үйлдэлтэй болохыг тогтоолоо.
8. Leaontopodium alpinum, L.leontopodiodes ургамлын газрын дээд хэсгээс 1-[(2R*,3S*)-3-( -D-глюкопиранозилокси)-2,3-дигидро-2-[1-(гидроксиметил)винил]-1-бензофуран-5-ил]этанон, [(2S,3R,4R)-4-(3,4-диметоксибензил)-2-(3,4-диметоксифенил) тетрагидрофуран-3-ил]метил (2E)-метилбат-2-эноат, [(1S,2Z,3aS,5aS,6R,8aR)-1,3a,4,5,5a,6,7,8-октагидро-1,3a,6-триметилциклопента[c]пентален-2-ил]метилацетат гэсэн байгалийн 3 шинэ нэгдлийг ялгаж бүтэц байгууламжийг нь батлан тогтоов.