Дэлхийн зарим улс орнуудын хорихоос өөр төрлийн ял эдлүүлэх ажиллагааны зүй тогтол, арга зүй, эрх зүйн зохицуулалт, чиг хандлагын харьцуулсан судалгаа
Салбар : Нийгмийн шинжлэх ухаан
Төслийн дугаар :
Төслийн төрөл : ШУТ төсөл
Хугацаа: 2017-2018
Санхүүжилт: 65,000.0 мян.төг
Түлхүүр үг : эрүүгийн эрх зүй, эрүүгийн ял, хорихоос өөр төрлийн ял, пробаци, цахим хяналт
Үр дүн
1. “Монгол Улсын хорихоос өөр төрлийн ял эдлүүлэх ажиллагаа: уламжлал, эрх зүйн зохицуулалт, хэрэгжилт”-д хийсэн дүн шинжилгээний тайланг хүлээлгэн өгөв. Мониторингийн тайлан нь үндсэн 3 бүлэг, 8 дэд зүйл, нэр томьёоны тайлбар бүхий эрдэм шинжилгээний бүтээл юм. Мөн Монгол Улсын хорихоос өөр төрлийн ял эдлүүлэх ажиллагааны хэрэгжилтийн талаар нөхцөл байдлын судалгааны хүрээнд “Хорихоос өөр төрлийн ял эдлүүлэх ажиллагаа: хэрэгжилт, чиг хандлага” эрдэм шинжилгээний хурал зохион байгуулж, гадаадын 1, дотоодын 27 илтгэл, өгүүллийг хэлэлцэж, эмхэтгэлийг хүлээлгэн өгөв.
2. Эрх зүйн хөгжлөөр өндөр хөгжсөн болон манай улстай зарим талаар хөгжлийн түвшин ойролцоо улс орнуудын (БНСУ-ыг төслийн төлөвлөгөөний дагуу биечлэн судалж, ОХУ, БНХАУ, ХБНГУ зэрэг 7 улс) хорихоос өөр төрлийн ял эдлүүлэх ажиллагааны тогтолцоо, ижил чиг үүрэг бүхий байгууллагын бүтэц, үйл ажиллагааны онцлогийг тусгасан 2 дэд зүйл бүхий судалгааны тайланг боловсруулж, хүлээлгэн өгөв. Гадаад улс орнуудын онцлогийг харгалзаж, Монгол Улсын Хууль зүй, дотоод хэргийн сайдын 2017 оны 7 дугаар сарын 27-ны өдрийн А/198 дугаар тушаалыг үндэслэн Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх ерөнхий газрын даргын 2017 оны 8 дугаар сарын 31-ний өдрийн А/171 дүгээр “Хорихоос өөр төрлийн ял эдлүүлэх албаны үйл ажиллагааны стратеги, зохион байгуулалтын бүтцийн өөрчлөлтийн хөтөлбөр, бүтэц, орон тоог шинэчлэн батлах тухай” тушаалын дагуу Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх ерөнхий газрын харьяа Хорихоос өөр төрлийн ял эдлүүлэх газрыг Хорихоос өөр төрлийн ял эдлүүлэх алба (ХӨТЯЭА) болгон өөрчлөн зохион байгуулав.
3. Үр дүнгийн даалгаварын дагуу гадаадын 15 улсын хорихоос өөр төрлийн ял эдлүүлэх ажиллагааны эрх зүйн олон улсын эх сурвалж, тогтолцоо, хорихоос өөр төрлийн ялын хууль, журам, холбогдох бусад эрх зүйн зохицуулалтыг судалж, тухайн улсын хувьд хүчин төгөлдөр үйлчилж буй эрх зүйн актуудын хүрээнд эх материалыг ашиглан боловсруулсан судалгааны тайланг хүлээлгэн өгөв. Тайланд хорихоос өөр төрлийн ял эдлүүлж буй байгууллагын удирдлага, алба хаагчийн эрх зүйн байдал, үүрэг хариуцлага, ажлын ачааллыг судалж тусгасан болно. Судалгаанд тулгуурлан МУ-ын эрүүгийн хэргийн шийдвэр гүйцэтгэгчдын 21 орон тоо нэмэгдэн батлагдаж, 5 журмын төсөлд холбогдох саналыг тусгав.
4. “Гадаадын зарим улсын хорихоос өөр төрлийн ял эдлүүлэх ажиллагаа: инноваци, чиг хандлага” сэдэвт судалгааны тайланг үндсэн 2 бүлгийн хүрээнд боловсруулж, хүлээлгэн өгөв. Монгол улсад 2019 оноос хэрэгжүүлж эхлэх шинэ төрлийн ял болох зорчих эрхийг хязгаарлах ял, түүний онцлог, олон улсын болон үндэсний хууль тогтоомжид тусгагдсан эрх зүйн зохицуулалт, цахим хяналтын системийг голчлон судалж тайланд тусгасан нь тус ялыг үр дүнтэй хэрэгжүүлэхэд ач холбогдолтой. Судалгааны ажлын хүрээнд туршилтаар хийгдсэн цахим гавыг нийтэд тустай ажил хийлгэх ялтан дээр туршиж, нэвтрүүлэх боломжийг тодорхойлсон.
5. Хорихоос өөр төрлийн ялын гүйцэтгэлийн арга, хэлбэр, зохион байгуулалтын онцлог, тэр дундаа олон улсад түгээмэл үйлчилж буй пробацийн тогтолцоог судлах ажлыг гүйцэтгэж, үндсэн 3 бүлэг, 8 дэд зүйлтэйгээр судалгааны тайланг боловсруулсан. Монгол Улсын Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх байгууллагад тэнсэн харгалзах, албадлагын арга хэмжээнд хяналт тавих чиг үүрэг Цагдаагийн байгууллагаас шилжиж ирсэнтэй холбогдуулан тус арга хэмжээг үр дүнтэй хэрэгжүүлэх хэрэгжүүлэх нөхцөл болно. Зөвхөн судалгааны ажлаар хязгаарлахгүй, судалгааны үр дүнг эргэлтэд оруулах, олон нийтээр хэлэлцүүлэх, Монгол улсад тус тогтолцоог нэвтрүүлж болох эрэл хайгуулыг хийх зорилгоор “Албадлагын арга хэмжээнд тавих хяналтын тогтолцоо: хэрэгжилт, чиг хандлага” сэдэвт эрдэм шинжилгээний хурлыг гадаадын 2, дотоодын 27 илтгэл, өгүүлллийг хэлэлцүүлэн эмхэтгэж, нийтийн хүртээл болгосон болно.
6. “Хорихоос өөр төрлийн ял эдлүүлэх ажиллагаа: харьцуулсан судлал” нэг сэдэвт бүтээлийг үндсэн 3 бүлэг, 7 дэд зүйлтэйгээр гадаадын 22 орны нийгмээс тусгаарлахгүйгээр ял эдлүүлэх ажиллагааны эрх зүйн зохицуулалт, туршлагыг судлан бичив. Тус эрдэм шинжилгээний бүтээлд хорихоос өөр төрлийн ялын ойлголт, мөн чанар, зорилго, ялын бодлого ба хорихоос өөр төрлийн ял, гадаадын зарим улс орны ялын тогтолцоо, хорихоос өөр төрлийн ял эдлүүлэх ажиллагааны онцлог, цахим хяналтыг хорихоос өөр төрлийн ял эдлүүлэх ажиллагаанд ашиглаж буй байдлыг дэлгэрэнгүй тусгасан. Уг нэг сэдэвт бүтээл нь ХСИС-ийн Шүүхийн шийдвэр гүйцэх-хууль сахиулах ажил сургалтын хөтөлбөрийн үндсэн сурах бичигт бүртгэгдсэн, сургалт, эрдэм шинжилгээний ажилд ашиглаж эхэлсэн.
7. Төслийн үр дүнг нэгтгэн “Дэлхийн зарим улс орны хорихоос өөр төрлийн ял эдлүүлэх ажиллагааны зүй тогтол, арга зүй, эрх зүйн зохицуулалт, чиг хандлагын харьцуулсан судалгаа” нэгдсэн тайланг үндсэн 5 бүлэг, 10 дэд зүйлтэйгээр бичиж боловсруулав. Мөн эрдэмтэн судлаачид, практик байгууллагын ажилтнуудад зориулж, Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх тухай хуульд заасан иргэн, захиргаа, эрүүгийн хэргийн шийдвэр гүйцэтгэх ажиллагаанд хамаарах зарим нэр томьёог хууль зүйн тайлбартайгаар боловсруулсан болно.