Дээдийн ном монгол хэлээр дэлгэрч ирсэн түүхэн уламжлалын асуудалд
Салбар : Нийгмийн шинжлэх ухаан
Улсын дугаар : 2728
Хамгаалсан он : 2012
Түлхүүр үг : Бурхан, шашин, монгол уншлага, цагаан өвгөний сан, хийморийн сан мэргэн гэгээн
Аннотаци
Нэгдүгээрт. Монголчууд буддын шашны номыг эх хэлээрээ уншиж танилцан уншлага номоо монгол хэлээр хурж ирсэн баялаг уламжлалтай юм. Монголын бурханы шашны түүхийг эхэн, дунд, хожуу хэмээн 3 үе шат болгон ангилдаг. Энэ ангилалын үе тус бүрээр монгол уншлагын түүхэн уламжлалын хөгжлийн байдлыг авч үзвэл бурханы шашны ò¿ð¿¿ äýëãýðýëòèéí ¿åä Áóðõàíû øàøíû íîì çîõèîë ìîíãîë õýëýýð äýëãýð÷ áàéñàí òóõàé òîäîðõîé áàðèìò áàéõã¿é áàéãàà ÷ îðîëäëîãî ãàð÷ áàéñàí ãýõ ìýäýý ñýëò ò¿¿õýí ñóðâàëæóóäàä ìýð ñýð òýìäýãëýãäñýí íü áóé .
•Бурханы шашны дунд дэлгэрэлтийн үе буюу XIII-XIV зуунû ¿åä Òóðôàíààñ îëäñîí ìîíãîл номууд, Мîíãîë Ãàíæóóðò îðñîí XIV çóóны үеийн орчуулгын судрууд мөн øàøíû ò¿¿õèéí ñóðâàëæ çîõèîëóóäàä òîäîðõîé òýìäýãëýãäñýн зэргээс ¿çýõýä ìонголын эрдэмтэн гүүш нар ялангуяа ×îéæè-Îäñýð áàíäèäà òýðã¿¿òýй äóóí õºðâ¿¿ëýã÷ид ñóäàð äàíäàðñûí õàìàã íîìûã ìîíãîë õýëýýð õóðàë íîìîî õóðæ óíøèõàä òîõèðóóëàí орчуулж, уншиж áàéñàí áàéíà õýìýýí ä¿ãíýõ á¿ðýí ¿íäýñòýé þì.
•Бурханы шашны хожуу дэлгэрэлтийн үе буюу XVI зуунаас хойш монгол уншлага, ном боловсронгуй болон ихэд дэлгэрчээ. Энэ үед монголын шашин соёлын зүтгэлтнүүд бурханы шашны судар шастирыг эх хэлээрээ орчуулахын хамт хурал номын уншлагыг монгол хэлээрээ хурах замаар үндэсний хэл соёлын дэвсгэр дээр бурханы шашныг хөгжүүлэн буддизмыг өөрийн уламжлалт шашин шүтлэг болгох зорилго тавьж байжээ. Энэхүү үйлст Нэйж тойн хутагт (1557-1653), Зая бандида Намхайжамц (1559-1662), Мэргэн гэгээн Лувсандамбийжанцан (1717-1766), Цахар гэвш Лувсанчүлтэм (1740-1810) зэрэг олон эрдэмт лам нарын хичээл зүтгэлээр ихэд дэлгэрчээ.
Хоёрдугаарт. Монгол уншлага, ном хөгжиж, өөрийн гэсэн онол, тулгуур зарчимтай болж хөгжихөд Нэйж тойн хутагт, Мэргэн гэгээн Лувсандамбийжанцан нар онцгой үүрэг гүйцэтгэсэн. Нэйж тойн зэрэг сэтгэгчдийн бий болгосон монгол уншлагын зарчмыг “хуучин уншлага” буюу “шад бусын ном”, Мэргэн гэгээний боловсруулж хөгжүүлсэн монгол уншлагын зарчмыг “шинэ уншлага” буюу “шадын ном” гэж ялгадаг.
•Ìîíãîë óíøëàãûí øàä òýãøëýõ æóðìûã ñèñòåì÷ëýí òîãòîîæ, òºãñ õýëáýðò íü îðóóëæ ÷àäñàí õ¿í áîë Óðàä ìýðãýí ãýãýýí Ëóâñàíäàìáèéæàíöàí þì. Түүний шàä òýãøèëñýí õóðëûí óíøëàãûí ñóäðóóä íü øàä áóñûí íîìîîñ ýðñ ÿëãààòàé, îíöãîé äàâóó òàëòàé áàéäàã. Мэргэн гэгээний уншлагын судрууд ихэвчлэн нэг бадаг нь дөрвөн мөртэй, гол нь мөр болгон ижил үетэй байдаг. Эхний мөр нь хэдэн үетэй байна дараах мөр болгон ижил тооны үеэс бүтдэг, харин үгийн тоо урт үетэй, богино үетэйгээс шалтгаалан өөр байж болно. Нэг мөрөнд орсон эхний үгүүдийг хоёр, хоёр үеэр таслан нэг шад гэж тоолно, харин мөрийн сүүлд нэг үе үлдэх ба дангаараа нэг шад болдог. Үүнийг шад тэгшлэх хэмээн нэрийддэг. Мэргэн гэгээн төвд хэлний үет үгийн тогтолцоонд монгол хэлийг шилжүүлэх оролдлого хийсэн нь монгол уншлагын хөгжилд дэвшил болж чадсан. Тэр нь тухайн бурханы номыг уншиж байгаа хүний амьсгаанд тааран, аялгуулан уншихад таарамжтай яруу найргийн нэгэн арга барил мөн.
•Мэргэн гэгээн судлаач эрдэмтэд түүний шүлэг зохиолыг нийтлүүлж, намтар түүхийг нь тодруулах, яруу найргийн зарим онцлогийг нь судлах, түүхэн зохиол бүтээлийг нь нийтлүүлсэн боловч түүний шинэчлэн хөгжүүлсэн монгол уншлагын дэг ёс, уламжлал, магтаал ерөөл тэргүүтнийг нэгтгэн судалсан бүтээл гараагүй байгаа билээ. Иймээс бид энэхүү судалгаандаа Мэргэн гэгээний шад тэгшлэн боловсруулсан монгол уншлагын судар номын онцлогийн талаар голлон судалсан нь шинэлэг зүйл болсон.
Гуравдугаарт. Өнөө үед монгол уншлагаар ном хурахад зарим бэрхшээл байгаа ч хэрэгжүүлэх боломжтой юм. Зарим уншлагын судрыг монголоор уншсан ч ойлгомжгүй байна гэдэг асуудал гардаг. Иймээс олон түмэнд зориулан монгол уншлагын судрыг орчин цагийн монгол хэлнээ буулгахын тулд тодорхой аргачлал хэрэгтэй байна. Манай иргэдийн ихэнх нь монгол бичгээ төдийлөн сайн хэрэглэж сураагүй, зарим нэг хуучны шашны хэллэг, үг, нэр томъёог ойлгохгүй тул тэдэнд зориулан монгол уншлагын судрыг хөрвүүлэн гаргах ажлыг хийх зайлшгүй шаардлага тулгарч байна. Мîíãîë óíøëàãûí ñóäðóóä íü ìîíãîë áè÷ãèéí ä¿ðìýýð øàä òýãøëýí çîõèîгдñîí áàéäàã áºãººä îäîîãèéí õýðýãëýãäýæ áàéãàà крилл ¿ñãèéí ä¿ðìýýð øóóä áóóëãàõààð ìºðèéí ¿åèéí òîî áóþó "¿åò õýìíýë" àëäàãäààä, ìîíãîë áè÷ãèéí àÿëãààð ãàëèãëàí áóóëãàõààð óóë ¿ã íü îéëãîìæã¿é áîëох тал байна. Тиймээс ìîíãîë óíøëàãûí ñóäðûã øèíý ¿ñýãò õºðâ¿¿ëýõäýý крилл ¿ñãèéí ä¿ðìèéã áàðьж, ингэхдээ øàä òýãøëýëòèéí õýìíýëèéã àëäàãäóóëàëã¿é õºðâ¿¿ëýõ хэрэгтэй гэж үзэж байна.
Дөрөвдүгээрт. Дэлхийн ард түмнүүд өөр өөрийнхөө үндэсний хэлээр шүтдэг шашныхаа ном зохиолыг уншиж, уншлага хийж, бясалгал үйлдэж байгаа нь тухайн шашныг тэдэнд улам бүр ойлгомжтой, тодорхой, улмаар нээлттэй болгож байна. Тэр хэрээрээ тэдгээр ард түмнүүд шашны асуудалд авах гээхийн ухаанаар хандаж, илүү ёс зүйтэй, шударга, танин мэдэхүйд чиглэсэн ухааныг уламжлан хөгжүүлэх болжээ.
Монголчуудад шашин шүтэх, эс шүтэх эрх нээгдэж, шашин шүтлэгийн аливаа асуудалд догматикаар хандахаас татгалзах болсон нь манай нийгэм нээлттэй болж, улмаар ард иргэдийн оюуны хэрэгцээ, түүний дотор шашин шүтлэгийн хэрэгцээ улам бүр нарийсч, шашны хэрэг эрхлэгч байгууллага, сүм хийд, лам хуврагуудаас ойлгомжтой, тодорхой зүйл хүсэх болсноор илэрч байна. Ялангуяа монголын уламжлалт шашин болох бурханы шашны ном судрыг монгол хэлээрээ унших, сонсох, зан үйлийг нь монгол тайлбартайгаар үйлдүүлэх эрэлт хэрэгцээ сүүлийн жилд өсөн нэмэгдэж байна.
•Мөн тэрчлэн манай нийгэмд уламжлалт биш шашин хэлбэршиж тогтох хөрс суурь бүрэлдэхэд эл үл ойлгогдох байдал нөлөөлж байна. Монголын нийгэмд нэгэнт байр сууриа олсон уламжлалт биш шашны санваартнууд, ивээн тэтгэгчид монголчуудын шашин шүтлэгийн “гадаад хэлт орчныг” соргогоор мэдэрч, өөрсдийн сургаал номлолыг аль болох монгол хэлээр түгээх, номлохыг эрмэлзэж байна. Амьдрал дээр ч энэ байдал бидэнд мэдрэгдэж байгаа. Гадаад хэл дээрх шашны ном зохиол, уншлага, зан үйл нь иргэдийн итгэлийг сулруулах, уламжлалт шашнаа ойлгомжгүй гэж үзэхэд хүргэж байна.
•Дээхэн үед шашин төвд хэлээр дэлгэрч байсан хэдий ч монголчууд дийлэнх олноороо номын утгыг сайн мэддэг, айл бүр лам багштай тэд нь судрын гүнзгий утгыг тайлбарлаж өгч чаддаг зэрэг давуу талтай байсан, харин орчин цагт төвдөөр уншиж байгааг ард олныг мунхруулж байна гэж үзэх болсон. Иймээс сүм хийдүүд уншиж байгаа уншлага номуудаа бүрэн бус юм гэхэд иргэдийн хамгийн нийтлэг уншуулдаг ном судруудыг уншлагад зохицуулан монгол хэл дээр хөрвүүлэх ажил бидний өмнөх нэгэн том зорилт мөн гэж үзэж байна. Монголчууд хос морьтой хүн хол явдаг гэдэгчилэн одоо цагт манай Гандан хийдүүд, хувраг олон лам нар төвд, монгол уншлагаар аль алинаар уншиж сурвал сайн хэрэг. Монгол уншлагаар хурал номоо унших бүрэн боломж бололцоо судар ном байгаа боловч гагцхүү сэтгэл, зүтгэл дутагдаж байгааг хэлэх хэрэгтэй болов уу.
•Монгол хэлээр буддын шашны номыг унших нь танин мэдэхүйн болон үнэлэмжийн чухал ач холбогдолтойн дээр шашны мөн чанарыг ард иргэдэд улам бүр ойлгомжтой, тодорхой болгож, улмаар мухар шүтлэг бус ухаарал, гэгээрэл рүү хөтлөх зам нь болох учиртай.
Зохиогч
Боловсролын доктор(PhD)
Бүтээлийн тоо : 1
Ишлэгдсэн тоо : 0
