Салбар : Байгалийн шинжлэх ухаан
Төслийн дугаар :
Төслийн төрөл : ШУТ төсөл
Хугацаа: 2002-2004
Санхүүжилт: 384880000 мян.төг
Түлхүүр үг : изотопын үүсгүүр, цацраг идэвх, тормозын цацраг
Үр дүн
1. Рентген спектрийн харьцангуй урт долгионы мужид фон үүсэх шалтгааныг авч үзэн хагас дамжуулагч детекторт болж буй процессыг тооцох шаардлагатайг
харуулж, Комптоны сарнилаас үүссэн электроны тормозлох үеийн спектр түгэлт флуоресценц гаргагч материалын элементийн найрлагаас хэрхэн хамаарахыг харуулсан онолын томъёо гаргасан. Изотоп үүсгүүрээс гарсан цацраг хагас дамжуулагч литийт цахиур детектор ба дээж бодистой харилцан үйлчлэх процессын математик загварыг боловсруулж, аналитик сигнал ба фон үүсэлтийг тайлбарлав.
2. ATOM, цөмийн физикийн аргаар геологи, биологи, хүрээлэн буй (хөрс, агаар, ус) орчны болон хүнсний бүтээгдэхүүнд цацраг идэвхт элемент, хортой хүнд
металл тодорхойлох арга зүй боловсруулах судалгаа явуулж, "Агаар дахь радоны хэмжээг тодорхойлох", "Резонансын нейтроноор алт тодорхойлох", "Гамма квантын шингээлтээр гурилны илчлэгийг тодорхойлох", "Гамма квантын шингээлтээр үр тарианы (буудайн) нойтон цавуулгыг шуурхай үнэлэх ", "Туузан дамжуургаар өнгөрч буй нүүрсний чийгийг 137Cs цацраг идэвхт үүсгүүр хэрэглэн тодорхойлох" зэрэг 8 арга боловсруулав.
3. ЦСТ-ийн цөмийн физикийн судалгааны суурь төхөөрөмжийн нэг болох электроны хурдасгагч микротрон МТ-22-ын 22 МэВ энергитэй болтлоо хурдассан электроны тормослолтын гамма цацрагийн (ү-сувгийг) урсгалыг ашиглан явуулах судалгаа, шинжилгээний шаралтын оптималь геометр нөхцлийг судлан тогтоов.
4. Монгол хүний хоол хүнсний үндсэн бүтээгдэхүүн болох бэлчээрийн маллагаатай нутгийн үүлдрийн малын мах, сүүнд байгалийн 40К, 232Th, 238U болон үүсмэл цацраг идэвхт 137CS-H цацраг идэвхийн хэмжээг байгаль цаг уурын бүс, малын төрлөөс нь хамааруулан судлах ажлыг гүйцэтгэж, манай орны мах, махан болон сүү, сүүн бүтээгдэхүүнд цацрагийн хэмжээ хэвийн хэмжээнд байгааг тогтоов.
5. Улаанбаатар хотын агаар, ундны ус, зарим газрын рашаан усны радоны хэмжээг судлан тогтоов.
6. ОУАЭА-ийн техник хамтын ажиллагааны тусламжаар нүүрсний үнслэг тодорхойлох лабораторийн болон зөөврийн төхөөрөмж, цацраг идэвхт кадми үүсгүүр, жингийн эталон туухай, цацраг бүртгэх рейтметр, бүрэн ойлтын РФС-ын рентген хоолойны хөргөлтийн систем зэрэг жар гаруй мянган ам долларын төхөөрөмж авч судалгаа, шинжилгээний ажлын баазыг сайжруулан өргөтгөв.
7. Энэхүү төслийн хүрээнд "Микротроныг тулгуур болон хавсрага судалгаанд хэрэглэх нь" сэдэвт олон улсын сургууль- семинар ISCP-2002-ыг ЦШНИ, ЦЭК-той, акад. Н.Содномын мэндэлсний 80 жилийн ойд зориулан "Бага энергийн физик" сэдэвт улсын хэмжээний эрдэм шинжилгээний бага хурлыг хамтран тус тус зохион байгуулан хийж, уг чиглэлээр 15 илтгэл тавигдав.