Үр тариаг /улаан буудай/ өвчин,хортон,хог ургамлаас хамгаалах цогц арга технологи
Салбар : Хөдөө аж ахуйн (ХАА) шинжлэх ухаан
Төслийн дугаар :
Төслийн төрөл : ШУТ төсөл
Хугацаа: 2014-2016
Санхүүжилт: 198,600.0 мян.төг
Түлхүүр үг : гербицид, инсектицид, фунгицид, өвчин, хортон, хог ургамал
Үр дүн
1. Судалгаагаар буудайн тарималд ургалтын хугацаанд 9 зүйлийн өвчин үүсгэгч тэмдэглэгдсэн: Ustilago tritici Jens, Septoria tritici Rob, Septoria nodorum (Berk.) Berk, Puccinia recondita Rob, Bipolarias sorokiniana Shoemaker, Alternaria alternata (Fr.) Keissl, Fusarium graminearum Shwabe, F. culmorum (Wm.G. Sm.) Sacc. Cladosporium herbarium (Pers.) Link
2. Судалгаа явуулсан газар буудайн хатуу харуу өвчин илрээгүй, тоосон харуу, үндэсний илжрэл өвчин 12.8-23.8% тархсан байлаа.
3. Alternaria төрлийн мөөгөнцрийн ДНХ-г ялгаж ПГУ бүтээгдэхүүнийг Солонгос улсын Macrogen компани руу явуулж сиквенс дарааллыг тогтоон BLAST анализ явуулж Генбанкинд хадгалагдаж буй бусад Alternaria alternata зүйлийн мөөгөнцөртэй 100% ижил дараалалтай байгааг тогтоов.
4. Буудайнд өвчин үүсгэгч 3 төрөл (Fusarium, Tilletia, Ustilago) мөөгөнцрийг ПГУ-ийн тусламжтайгаар илрүүлэв. Ut маркерын 500 bp-д толбо өгсөн учир энэ нь Ustilago tritici зүйл болохыг тогтоов.
5. Тоосон харуу, үндэсний илжрэл өвчнөөс шалтгаалан ургацын алдагдал Төв аймгийн хэмжээнд 16.6%, Сэлэнгэ аймагт 18.1%, Дархан-Уул аймагт 16.4%, Хэнтий аймагт 13.5 байгаа нь тогтоогдлоо.
6. Буудайн үр ариутгалд Фолмекс 250, Иншүр, Оплот бэлдмэлүүдийг хэрэглэхэд үндэсний илжрэл ба тоосон харуу өвчний эсрэг үр дүнтэй болох нь тогтоогдов. 7.Төв аймгийн Борнуур суманд буудайн таримлын ургалтын хугацаанд нийт 9 багийн 18 овогт хамаарах 40 зүйл, явуулын судалгаагаар газар тариалангийн төв бүсэд 8 багийн 15 овогт хамаарах 29 зүйл шавьж тэмдэглэгдэв.
8. Буудайн хөгжлийн үе шат бүрээр хортон шавьжийн тархалтыг тооцож үзэхэд нийт 8 багийн 11 овгийн 30 зүйлийн хортон шавьж тархаснаас Trigonotylus caelestialium, Psammatettix alienus зүйлийн шавьжууд хамгийн их тохиолдоцтой байлаа.
9. Монгол орны байгалийн бүсчилэлийн зураг дээр буулгаж, 1:2:000.000, 1:2:000.000, 1:10:000.000 масштабтай тархалтын зураглалыг гаргав.
10. Буудайн талбайд LCO1490 болон HCO2198 сонгомол праймерийг ашиглан ПГУ явуулахад 710bp уртад толбо өгч Psammatettix aliemus зүйл болохыг тогтоов.
11. Буудайн бөөсийг 2 өөр төрлийн сонгомол праймераар ПГУ явуулахад Cyt-c-5, Cyt-c-3 праймерт толбо илрээгүй бөгөөд Sm10f, Sm10r праймераар 150bp уртад толбо өгч Sitobion avenae F зүйл болохыг тогтоолоо.
12. Буудайн талбайд 2014-2016 онд судалгаанд хамрагдсан талбайд 17 овгийн, 26 төрлийн, 26 зүйлийн хог ургамал тэмдэглэгдсэний 13 зүйл буюу 50%-ийг нэг наст, хоёр зүйл буюу 7.7%-ийг хоёр наст, 11 зүйл буюу 42.3%-ийн олон наст хог ургамал тархсан байгааг тогтоолоо.
13. 2016 онд хөрсний 0-10см давхаргад 1322.6 сая/ш үр тархсан нь 2014 оныхоос 402.3 сая/ш-ээр их, 2015 оноос 396,4 сая/ш –ээр илүү хог ургамлын үр агуулагдаж байлаа.
14. Цагаан лууль, Чөдөр тарна эртийн зусах ургамал 5-р сарын 2-р 10 хоногоос ургаж эхлэн 9-р сарын эхний 10 хоногт үр нь боловсорч гүйцэж байлаа.
15. Хог ургамлын эсрэг Тримекса 15г/га+Клиодмекс Плюс 0.4л/га тунгийн холимогоор хэрэглэсэн хувилбар 90.9%-ийн техник үр дүн үзүүлж ургацыг 1.3ц/га-аар нэмэгдүүлж байв.
16. Десикаци хийх зорилгоор Торнадо 2.0л/га, тунгаар туршсан хувилбар нь 7 хоногийн дараа буудайн үрийн чийгийг 15.3% болтол бууруулж тэмцэхэд төвөгтэй чөдөр тарна, цагаан лууль, царвант шарилж, ямаан шарилж, хулганы гиш гэх мэт хог ургамлын үрийг цайруулж, ногоон массыг хагдрааж байлаа.
17. Торнадо гербицид буудайн үр, сүрэлд пестицидийн үлдэгдэл илрээгүй.
18. Явуулын судалгаагаар газар тариалангийн төв бүс болох Сэлэнгэ, Төв, Дархан-Уул аймаг дахь ТЭДС, ОБЕГ-ын УҮНСангийн агуулахаас авсан буудайн нийт 30 дээж авч шинжилгээ хийн агуулахын шавьж, хачгийн тархалтын судалгааг хийж гүйцэтгэлээ.
19. Үр тариаг хадгалалтын үед хөнөөл учруулдаг энгийн үст хачгийн биологи, хор хөнөөл, тархалтыг судалж тогтоосны дүнд Монгол улсад гадаад хорио цээртэй хөнөөлт организмын жагсаалтанд орууллаа.
20. Агуулахын шавьж, хачигтай утах аргаар тэмцэх туршилтанд ОХУ-ын “Щелково агрохим” компаний Дакфосал ТАБ /фосфид алюмини 570г/кг/ бодисыг 7г/м3, 5г/м3, 3г/м3 янз бүрийн тунгаар тус бүр 33 ширхэг бодгаль авч лабораторийн нөхцөлд туршихад Даксофал нь 5-7г/м3 тундаа 90.9-100%-ийн техникийн үр дүн үзүүлж шалгарлаа.
21. Лабораторийн нөхцөлд Дакфосал ТАБ /фосфид алюмини 570г/кг/ бодисыг 9г/т, 7г/т, 5г/т тунгаар 1кг буудайн үртэй экскаторт 33 ширхэг бие гүйцсэн энгийн үст хачиг хийж туршихад Фосфид алюмини 57% утагч бодис нь 5г/т тунд 84.8-87.9%, 7-9г/т тундаа 93.9-100%-ийн техникийн үр дүн тус тус үзүүлэв.
22. Германы “Байер” фирмийн К-Обоиль 2.5% инсектицидээр агуулахын шавьж, хачигтай шүрших аргаар 0.4мл/м2, 0.6мл/м2, 0.8мл/м2 тунгаар туршихад 0.6-0.8мл/м2 тундаа 93.9-100%-ийн техникийн үр дүн үзүүлж шалгарлаа.