Гербицидэд тэсвэртэй богино болцтой буудайн сортуудын селекцийн эх материал гарган авах
Салбар : Хөдөө аж ахуйн (ХАА) шинжлэх ухаан
Төслийн дугаар : 007
Төслийн төрөл : Сэдэвт ажил
Хугацаа: 2011-2013
Санхүүжилт: 75,000.0 мян.төг
Түлхүүр үг : Гербицид, селекци, генийн экспресс, rewerce transcriptase, PHX, ALS ген
Үр дүн
1.
а. Зөөлөн буудайн 6 сортын үрэн дээр хромосомын судалгааг хийсэн.
б. Зөөлөн буудайн Дархан -144 зэрэг сортуудын үндэсний үзүүрээс дээж аван 400 орчим түр бэлтгэмэл хийн өглөөний 10 – 11 цагт митоз хуваагдал эрчимтэй явагдаж байгааг тогтоолоо.
в. Митоз хуваагдалын үе шатууд болох профаз, метафаз, анафаз, телофаз, интерфазын үе шатыг илрүүлж микрофото зургийг авсан.
г. Туршилтаар гаргасан материалыг ашиглан оюутнуудад зориулсан сургалтын альбом бэлтгэсэн.
д. “Зөөлөн буудайн эсийн митоз хуваагдал ‘’ сэдэвт төгсөлтийн ажлыг МУБИС – Байгалийн ухааны сургуулийн оюутан Н. Халтар гүйцэтгэсэн.
2.
а. Монгол оронд тариалагдаж байгаа ирээдүйтэй сортоор шалгарсанДархан-34, Халх гол-1, Дархан-131, Дархан-74, Дархан-139,Халх гол-1 сортуудаас гербицидэд тэсвэржилтийн судалгааг ластик 100 гербицидийн Mg-1 (2.6 мг/л), Mg-2 (5.3 мг/л), Mg-3 (7.9 мг/л), болон Mg-4 (10.5 мг/л) концентрацитай орчинд ургуулж Дархан-34 сорт нь бусад сортуудаас илүү тэсвэртэй байгааг илрүүлэв.
б. Энэхүү туршилтуудыг ин витро орчинд явуулахын тулд үр ариутгалын 9 хувилбарыг туршсан ба хувилбар 8 буюу гипохлорт натрийн 5 %- иар 20 минут артутгах нь тохиромжтой байна.
в. Гербицидийн өндөр концентрацитай орчинд Дархан-34 сортын соёо нь хяналттай харьцуулахад өөрчлөлт өгөөгүй, өнгө ногоон, дундаж өндөр 12см (А) байсан. Дархан-74 сортын соёо харьцангуй бүдүүн, навч бага зэрэг шарласан, дундаж өндөр 7см (Б), Халхгол-1 сортын навч шарлаж хатсан, дундаж өндөр 6см (Г), Дархан-139 сортын навч шарлаж хатсан, дундаж өндөр 4см (В), Дархан-131 навч шарлаж хатаж үхсэн, дундаж өндөр 3см (Д), Дархан-144 сортын навч цагаан өнгөтэй, хатсан, дундаж өндөр 2см (Е) байна
3.
а. 2011 онд Зусах буудайн нутагшсан болон ирээдүйтэй 6 сортуудын гербицид тэсвэрийн хээрийн туршилт, судалгаа хийж, Дархан-34, Дархан-74 буудайн сортууд гербицидэд тэсвэртэй болохыг илрүүлсэн, Монгол буудайн нутгийн 10 дээжүүдийг судлаж, эрт болцтой буудайн нутгийн 6 дээжүүдийг шалгаруулсан.
б. 2012 онд Зусах буудайн эрт болцтой нутгийн шалгарсан дээжүүдийг Дархан-34, Дархан-74 сортуудтай топкросс эвцэлдүүлэг хийж, эрлийз эх материал бий болгосон, эрт болцтой Халх гол-1 сортыг Дархан-34, Дархан-74 сортуудтай реципрок эвцэлдүүлэг хийж эрлийз эх материал бий болгосон.
в. Гербицидэд тэсвэртэй болон тэсвэргүй сортоор шалгарсан дээжүүд дээр гербицидэд тэсвэрийг тодорхойлогч генийн экспрессийн судалгааг хийсэн. Үүний тулд эхлээд буудайн геномд байгаа гербицидэд тэсвэрийг тодорхойлогч генийг хайж олох судалгааны ажил хийсний үндсэн дээр кодлогч 2 генийг илрүүллээ. Эдгээр генүүдийн нуклеотидийн дарааллыг мэдээллийн сангаас олж, тохирсон праймерийг зохиож, урвуу транскрипцийн ПГУ урвалаар генүүдийн экспрессийн ялгааг олж тогтоов. Энэхүү ажлын үр дүн нь буудайн селекцийн эх материалаар эцэг эхийг сонгоход чухал онолын мэдээлэл болно.
4.
а. Буудайн селекцийн 6 сортын гербицид цацсан ба цацаагүй хувилбар тус бүрээс 10 ургамал 4 давталттай авч биометрийн хэмжилт хийхэд 2011 оны туршлагын урьдчилсан дүнгээр Халхгол-1, Дархан-74, Дархан-131 сортуудын гербицид цацсан хувилбарууд нийт иш, бүтээгдэхүүнт ишний тоо, нэг түрүүн дэх үрийн жин, ургацаар /+ Халхгол-1 үрийн тоо/ гербицид цацаагүй хувилбараас давуу байлаа.
б. гербицидийн өндөр концентрацитай орчинд Дархан-34 сортын соёо нь хяналттай харьцуулахад өөрчлөлт өгөөгүй, өнгө ногоон, дундаж өндөр 12см (А) байсан. Дархан-74 сортын соёо харьцангуй бүдүүн, навч бага зэрэг шарласан, дундаж өндөр 7см (Б), Халхгол-1 сортын навч шарлаж хатсан, дундаж өндөр 6см (Г), Дархан-139 сортын навч шарлаж хатсан, дундаж өндөр 4см (В), Дархан-131 навч шарлаж хатаж үхсэн, дундаж өндөр 3см (Д), Дархан-144 сортын навч цагаан өнгөтэй, хатсан, дундаж өндөр 2см (Е) байна
в. Буудайн дээрх 6 сортоос Ластик гербицидэд хамгийн тэсвэртэй сортоор Дархан-34 шалгарч, Дархан-74, Халхгол-1 сортууд дунд зэргийн тэсвэртэй сортоор шалгарлаа.
г. 2012 онд хийсэн эрлийз удмыг өвөл саванд тарьж F1 удмыг хурааж авсаныг 2013 оны 5 сарын 18-д талбайд тарьсан. Эрлийзийн эх, эцгийг 2 мөрөөр мөр тус бүрт 25 ш үрээр тарьж , дунд нь эрлийз 14 комбинацийн үрийг тарьсан. Эрлийз удмыг эцэг эхтэй нь харьцуулан судлах зорилгоор үзэгдэл зүйн ажиглалт хийж намар F2 удмын 6000 гаруй үрийг хураан авлаа.
д.Зусах буудайн нутагшсан болон ирээдүйтэй 6 сортын гербицид тэсвэрийн хээрийн туршилт судалгаа хийж, Дархан-34, Дархан-74 буудайн сортуудыг гербицидэд тэсвэртэй болохыг илрүүлсэн.